Міраслаў Кулеба: Імпэрыя на каленях

(частка ХХ)

Апошні бой генэрала Раманава

Непадалёк ад скрыжаваньня “Мінутка” праспэкт Леніна вядзе ў падземны тунэль, над якім ідуць рэльсы чыгункі. У адной з бочных сьцен тунэля доўга была бачная вялізная варонка. Цяжкія бэтонныя пліты разьбіў выбух магутнага зараду. Менавіта тут быў зьдзейсьнены тэракт супраць генэрала Раманава, галоўнакамандуючага фэдэральных войскаў у Чачэніі.

Раманаў, асабіста адказны за масавыя забойствы ў Самашках, з часам стаўся прыхільнікам заканчэньня вайны. Шмат разоў ён заяўляў, што не мае намеру аднаўляць ваенныя дзеяньні і будзе дакладна выконваць пагадненьні, заключаныя з чачэнцамі пасьля акцыі Басаева ў Будзёнаўску. Генэрал нават набыў пэўны давер чачэнскіх кіраўнікоў.

Мірнае пагадненьне было падпісана Усманам Імаевым і генэралам Раманавым 31 ліпеня 1995 г. а 4.15 раніцы. Уласна адзіным яго вынікам было часовае спыненьне агню, якое расейцы не выконвалі аніводнага дня. Расейская дэлегацыя прызнала, што самыя істотныя пункты пагадненьня, такія як мэханізм раззбраеньня бакоў, месцы дыслакацыі аддзелаў і сьпісы палонных, будуць адпрацаваны пазьней экспэртамі абодвух бакоў. На гэтым фактычна і быў скончаны працэс перамоваў. Праўда, на працягу сямі дзён пасьля падпісаньня пагадненьня павінен быў быць праведзены поўны абмен палоннымі, а на працягу 40 дзён фэдэральныя войскі павінны былі быць выведзены з Чачэніі. Але толькі аптымісты цешыліся ілюзіямі, што гэта сапраўды будзе зроблена.

Не зразумелымі ёсьць матывы і палітычнае абгрунтаваньне рашэньня аб пачатку мірнага працэсу, прынятага расейскімі ўладамі пасьля атакі Шаміля Басаева на Будзёнаўск. Першае ў гэтай вайне мірнае пагадненьне не было выканана нават адзін дзень. Але для чачэнскага боку яно азначала вялікую маральную перамогу і давала надзею на станоўчае заканчэньне вайны ў будучыні.

Для Расеі пагадненьне азначала фактычна прызнаньне яе паразы ў Чачэніі. У гэтай сітуацыі за справу ўзялася крамлёўская партыя вайны. Ніводнага з пунктаў пагадненьня ад 31 ліпеня Расея не выканала. Зноў распачаліся ваенныя дзеяньні і бамбардоўкі. Гэтым разам усё гэта было на руку чачэнскаму боку. “Пагадненьне ў рамках ваенных праблем я ўбачыў толькі прыкладна 10 жніўня, калі прыехаў у Рошні-чу. – успамінае Зэлімхан Яндарбіеў. – Яно абуджала трывогу. Сітуацыю магла выратаваць толькі актыўнасьць нашых ваяроў, якія пасьпешліва займалі вёскі”.

“Калі стала зразумела, што яны сарвалі мірны працэс і вайна пачынаецца зноў, Раманаў заявіў, што нягледзячы ні на што ён будзе выконваць падпісаныя пагадненьні. – кажа Ахмэд Закаеў, адзін з вышэйшых чачэнскіх камандуючых, які ўдзельнічаў у перамовах з Раманавым. – Мы разумелі, што пазыцыя Раманава ёсьць непрыймальнай для Крамля, які вёў вайну, і яго адсунуць ад камандаваньня. Мы не думалі, аднак, што гэта будзе зроблена такім чынам”.

Калі генэрал Раманаў ўехаў на адкрытым лазіку ў тунэль, нехта дэтаніраваў выбуховы зарад, схаваны пад бэтоннымі плітамі. У мазгах генэрала засела некалькі аскелкаў, загінула некалькі жаўнераў аховы. У тэракце абвінавацілі чачэнцаў, хаця Дудаеў быў апошнім чалавекам, які хацеў бы ліквідаваць Раманава.
Генэрал ацалеў пасьля выбуха. У шуфлядзе ў Ельцына яшчэ ляжыць гатовы да падпісаньня ўказ аб пасьмяротным узнагароджваньні генэрала званьнем Героя Расеі.

Замах на генэрала Раманава мае яшчэ адзін цікавы аспэкт. У той самы дзень, калі ў Грозным грымнуў магутны выбух, у Лёндане адбывалася сустрэча нафтавага кансорцыюма, на якім павінны былі быць вызначаны шляхі транспарціроўкі каўказкай нафты. Мір у Чачэніі, да якога імкнуўся Раманаў, меў для Расеі непрыемныя наступствы – гэта азначала пакінуць нафтавы трубаправод з Баку да Чорнага мора ў руках чачэнцаў. Ліквідацыя Раманава азначала працяг вайны, мэтай якой, паводле многіх крыніц, была менавіта “труба”. Адразу ж пасьля тэракта расейская авіяцыя зрабіла бомбавыя налёты на Рошні-чу і Мэскэр-юрт. Вельмі прыкметна, што Масква абвінаваціла ў налётах “азэрбайджанскіх штурмавікоў”!

Дзеяньні расейскіх спэцслужбаў у Чачэніі

Пералічэньне ўсех дзеяньняў, якія спэцслужбы Расеі не правялі ў Чачэніі, а якія ўваходзяць у іхны сталы рэпэртуар, заняло б шмат месца. Не вядома, чаму не былі прынятыя адпаведныя рашэньні. Можа канфлікт у Чачэніі выбухнуў у момант, калі настаў фактычны паралюш структураў пасьля распаду СССР і КГБ.
Перш за ўсё спэцслужбам не ўдалося сваечасова ліквідаваць Джахара Дудаева, так як яны гэта зрабілі, напрыклад, у Кабуле з Амінам або ў Грузіі з Гамсахурдзіяй. Далей, прызначаныя для гэтага спэцаддзелы не дэзарганізавалі чачэнскую абарону перад увядзеньнем рэгулярнай арміі ў Чачэнію – не атакавалі штабы і камандныя пункты, не ліквідавалі ўлады рэспублікі, не зьнішчылі вайсковыя базы і склады, не правялі дывэрсійныя апэрацыі, каб паралізаваць камунікацыі, не высьветлілі месцазнаходжаньне агнявых пазыцый артылерыі і месцы дыслакацыі вялікіх вайсковых аддзелаў.

Пасьля правала мірных перамоваў улетку 1995 г. крамлёўскія “ястрабы” зрабілі чарговую спробу ператварэньня вайны ва ўнутраны чачэнскі канфлікт. Плян быў просты: калі б удалося ўцягнуць Дудаева ў адкрытую збройную барацьбу з палітычнымі апанэнтамі, Расея магла б выйсьці з непасрэдных баявых дзеяньняў, і нават выступіць ў сваёй любімай ролі міратворцы і нават гаранта міру. Гэта быў бы варыянт, добра вядомы па Карабаху, Паўднёвай Асэціі і Абхазіі. Да гэтага часу ўсе спробы падняць супраць Дудаева сур’ёзныя ўзброеныя сілы апазыцыі скончыліся нічым. Новы шанец павінны былі даць выбары “кіраўніка рэспублікі”, арганізаваныя ў сьнежні 1995 г.

У кастрычніку 1995 г. “зноў пачаў дзейнічаць” Вярхоўны Савет Чачэна-Інгушскай рэспублікі. Нагадаем: такі дзяржаўны ворган не існаваў ужо чатыры гады! Начале Савета зноў стаў Доку Заўгаеў, які з 1991 г. знаходзіўся ў Маскве. Прэзыдэнцкія выбары, якія павінны былі даць Заўгаеву легітымнасьць на ўладу, адбыліся ў акупаванай краіне, дзе ішлі адкрытыя ваенныя дзеяньні. Джахар Дудаеў з уласьцівым яму пачуцьцем гумару пракамэнтаваў выбарчы фарс, нагадваючы пра мангольскія рысы твару Доку Заўгаева: “Калмык стане прэзыдэнтам, а Джахар пойдзе ў лесьнікі”.
Спадзяваньне Масквы на згуртаваньне вакол скампрамітаванага Доку Заўгаева значных палітычных сілаў цалкам праваліліся. Заўгаеў мог разьлічваць толькі на падтрымку злачыннай бюракратычнай клікі, якая з хаосу ў рэспубліцы хацела здабыць асабістыя выгоды.
Не атрымалася таксама спроба выкарыстаньня “аўганскага варыянту”, які заключаўся ў тым, каб супрацьпаставіць Дудаеву такзваных палявых камандзёраў, г.зн. камандзёраў аддзелаў. “Няма аніводнага аддзела Узброеных Сілаў Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыі, які не падпарадкоўваецца генэралу Масхадаву і галоўнакамандуючаму, прэзыдэнту Дудаеву. – пракамэнтаваў гэтыя пляны палкоўнік Ахмэд Закаеў. – Тры з паловай гады таму, аднак, былі такія групоўкі. Па рэспубліцы і Грознаму гойсалі, з Лабазанавым, Ганцеміравым і Аўтурханавым начале. Цяпер яны ператвораны ў расейскія спэцслужбы”.
Барацьбой супраць расейскіх спэцслужбаў кіравалі самыя даверныя людзі Дудаева. Гэтым займаўся Дэпартамэнт дзяржаўнай бясьпекі пад кіраўніцтвам Абу Маўсаева. Адна з групаў контрвыведкі была ўтворана на асабістае распараджэньне Дудаева. “У 1994 г. вайна павінна была вось-вось пачацца. Мы сядзелі ў садзе каля дома Дудаева – я, прэзыдэнт, Зэлімхан Яндарбіеў. Раптам Джахар ударыў кулаком аб стол – ведаю, што трэба рабіць! Я чакаў чалавека, які ўтворыць Партыю Нацыяналістаў Каўказа. Праграму я маю, Яндарбіеў напіша прамовы! Мы падшукалі памяшканьне ў былым вайсковым шпіталі каля Драмтэатру. Потым, аднак, Джахар зьмяніў пляны і ўсё, што мы рыхтавалі для гэтай партыі, было пераведзена ў структуру зьнешняй выведкі. Мы палявалі за людзьмі, якіх нам Джахар паказваў асабіста як агентаў Фэдэральнай службы контрвыведкі. Ніхто ў рэспубліцы ня ведаў, дзе мы іх трымалі, дапытвалі і…”

На Дудаева яны палявалі ўдзень і ўначы. Аніводная з спэцыяльных арганізацый: ФСК-ФСБ, ГРУ, ФАПСІ і МУС – ня здолела, аднак, высачыць прэзыдэнта. Толькі дзякуючы адмысловай тэхналогіі падслухоўваньня спадарожнікавых тэлефонаў, якую праўдападобна прадаставіла расейцам ЦРУ, ім удалося зьнішчыць Дудаева.

Інфармацыйная вайна

Перш чым Масква рашылася на вырашэньне чачэнскага крызісу з дапамогай танкаў, яна на працягу гадоў праводзіла супраць рэжыму Джахара Дудаева варожую прапагандысцкую кампанію ў СМІ. Інфармацыя аб інцыдэнтах, справакаваных расейскімі спэцслужбамі, потым шырока распаўсюджвалася. Менавіта на хвалі такога паклёпу зьявіліся матэр’ялы аб міфічнай “чачэнскай мафіі” і аб сувязі бліжэйшага атачэньня прэзыдэнта Дудаева са злачынным сьветам. Для неабазнанага ў рэаліях расейскага грамадзяніна стварылі цалкам скрыўлены вобраз Чачэніі – краіны зла, шалёнаага гвалту і злачыннасьці, дзе жылі злачынцы і бандыты.

Гэты мэтад на працягу гадоў эфэктыўна выкарыстоўваўся расейскімі СМІ, якія выконвалі заданьні, пастаўленыя ўладамі. Падобную кампанію дэзынфармацыі праводзілі ў той самы час супраць прэзыдэнта Грузіі Звіяда Гамсахурдзіі, якога выстаўлялі псіхічна хворым фашыстам і былым агентам КГБ. Такім жа спосабам распальвалі абхазкі сэпаратызм і канфлікты ў Паўднёвай Асэціі, Прыднястроўі і Нагорным Карабаху, а таксама распаўсюджвалі хлусьлівую дэзынфармацыю аб пераменах, якія адбываліся ў рэспубліках былога СССР, прадстаўляючы сітуацыю згодна інтарэсаў Расеі.

Пасьля выбуху вайны ў Чачэніі Расея паспрабавала арганізаваць цэнзуру інфармацыі, якая паступала з зоны баёў, паводле асноваў прапагандысцкай вайны. Трэба падкрэсьліць, што гэтага яны не змаглі зрабіць. У гэтым была вялікая заслуга журналістаў з усяго сьвету, якія самастойна і насуперак патрабаваньняў адпаведных ворганаў у Маскве (МЗС, Мінабароны і ФСК) пачалі ва ўмовах небясьпекі зьбіраць і перадаваць незалежную інфармацыю. Блакада, уведзеная фэдэральнымі войскамі, заключалася ў дапушчэньні ў раён баёў выключна журналістаў з урадавых СМІ, якія супрацоўнічалі з цэнтрамі вайсковай прапаганды, а часта і проста завербаваных спэцслужбамі, не дала пажаданага выніку.
Усё, што паступала з Чачэніі па афіцыяльных каналах, было падрыхтавана вайсковымі спэцыялістамі па псіхалагічнай вайне. Гэта нельга назваць інфармацыяй нават у самым сьціплым значэньні слова. Сцэнары тэлевізійных праграмаў навін рыхтаваліся на шмат дзён наперад. З фактамі яны не лічыліся.

Прапагандысцкая вайна была на поўніцу выйграна чачэнскім бокам. З першых хвілінаў чачэнцы далі замежным журналістам поўную свабоду перасоўваньня, збору і перадачы інфармацыі. “Вольныя стралкі”, карэспандэнты сусьветных агенцый і фотарэпарцёры без якіх-кольвечы перашкодаў траплялі на перадавую лінію фронту, у прэзыдэнцкі палац або штаб генэрала Масхадава. Ваяры дзяліліся зь імі харчамі, забясьпечвалі месцы для начлегу, транспарт. У адрозьненьні ад расейскіх жаўнераў, якія ставіліся да журналістаў з відавочнай варожасьцю (былі задакумэтаваны некалькі сотняў выпадкаў парушэньня свабоды прэсы, у тым ліку зьдзекі, зьбіцьцё і нават забойствы журналістаў). Чачэнцы трактавалі карэспандэнтаў вельмі прыязна. Нічога дзіўнага, што іхная пазыцыя прадстаўлялася ў сусьветных СМІ са зразуменьнем і нават з відавочнай сімпатыяй. Адзіныя абмежаваньні паходзілі з жаданьня чачэнцаў забясьпечыць бясьпеку журналістаў.

(Працяг будзе)

Пераклаў з польскай Валеры Буйвал

13/10/2010 › Навіны