Біл Гейтс “Дарога ў будучыню” (разьдзел № 4)

Прыкладаньні і прылады

Памятаю, у дзяцінстве кожную нядзелю ў восем вечара па тэлевізары паказвалі The Ed Sullivan Show (шоў Эда Саллівана). Бальшыня амерыканцаў (у каго быў тэлевізар) імкнулася не прапусьціць гэтую перадачу, таму што толькі ў ёй і можна было ўбачыць “Бітлз”, Элвіса Прэслі, “Тэмптэйшнз”. Або, напрыклад, хлопца, у якога дзесяць сабак круцілі на насах талеркі. Не дай Бог, калі ў той момант Вас не было ў хаце. У панядзелак Вы ўжо ня ўдзельнічалі ў гарачым абмеркаваньні ўчорашняга шоў.
Звычайнае тэлебачаньне дазваляе выбіраць, што глядзець, але не калі глядзець. Для такога тэлебачаньня падыходзіць тэхнічны тэрмін “сінхронны”. Глядач падладжваецца (сінхранізуецца) пад сетку вяшчаньня. Менавіта так 30 гадоў таму я глядзеў шоў Эда Саллівана, і менавіта так большасьць з нас сёньня ўвечар будзе глядзець навіны.

У пачатку васьмідзесятых відэамагнітафоны далі нам больш волі. Калі праграма Вас настолькі цікавіла, што Вы былі гатовыя важдацца з наладай таймераў, то, калі ласка: устаўляйце пустую касэту, запісвайце перадачу і глядзіце яе калі заўгодна. Гутарка па тэлефоне - “рэч” таксама сінхронная, таму што ў ёй адначасова ўдзельнічаюць два суразмоўцы. Запісваючы тэлеперадачу на відэамагнітафон або тэлефонны званок на аўтаадказчык, Вы падмяняеце сінхронную сувязь зручнейшай яе формай - “асінхроннай”.

Чалавецтва заўсёды шукала спосабы замяніць сінхронную сувязь асінхроннай. 5000 гадоў таму да вынаходства пісьменнасьці адзінай формай зносінаў было вуснае слова: людзі прапускалі навіну, калі адсутнічалі пры яе абвяшчэньні. Пасьля з’яўленьня пісьменнасьці стала магчымым захоўваць зьвесткі; любы мог чытаць іх тады, калі яму (або ёй) гэта было зручна. У прыватнасьці, гэтыя словы я пішу ў хаце ў пачатку 1995 года, але ўяўленьня ня маю, дзе і калі іх прачытаеце Вы.

Адна з перавагаў, якую абяцае інфармацыйная магістраль, - свабода выбару. Як толькі сувязь становіцца асінхроннай, Вы самі выбіраеце патрэбную інфармацыю. Нават тыя, хто рэдка запісвае тэлеперадачы, бяруць фільмы напракат. Усяго за некалькі даляраў відеапракат прапаноўвае тысячы і тысячы запісаў на любы густ. Глядач атрымоўвае мажлівасьць па сваім выбраньні адзін вечар правесьці з Элвісам, іншы - з “Бітлз”, а трэці - з Грэтай Гарбо.

Тэлебачаньне існуе меней шасцідзесяці гадоў, але за гэты перыяд практычна ва ўсіх разьвітых краінах яно ператварылася ў галоўны чыньнік, які вызначае грамадзкую думку. Аднак тэлебачаньне ў нейкім сэнсе стала ўсяго толькі заменай камерцыйнага радыёвяшчаньня, якое да гэтага на працягу дваццаці гадоў дастаўляла ў нашыя хаты навіны і забаўкі. А з тым, што прынясе нам інфармацыйная магістраль, не параўнаецца ніякае радыё або тэлевяшчаньне.

Магістраль зробіць магчымым тое, што падаецца неверагодным, але насамрэч адлюстроўвае тэхналёгію, якая закліканая палегчыць і палепшыць наша жыцьцё. Паколькі пакупнікі ўжо ацанілі вартасьці кінематографа і прызвычаіліся плаціць за прагляд фільмаў, “відэа-па-замове” стане важнай вобласьцю ўжываньня інфармацыйнай магістралі. Важнай, але не асноўнай. Мы ўжо ведаем, што пэрсанальныя кампутары злучаць сябра з сябрам задаўга да таго, як тое ж самае зробяць праз тэлевізары, і што якасьць фільмаў на першых сістэмах наўрад ці будзе асабліва высокай. Затое гэтыя сістэмы падыдуць для іншых, ня менш важных сфэраў ужываньня: гульняў, электроннай пошты, вядзеньні сямейнага бюджэту і г.д. Калі стане магчымым перадаваць па сеціве высокаякаснае відэа, пасрэдніцтва відэамагнітафонаў ужо не спатрэбіцца: Вы будзеце проста выбіраць патрэбнае з доўгага сьпісу даступных праграмаў. Правобразы сістэмаў “відэа-па-замове” ужо ўсталёўваюць у некаторых люксах фешэнэбельных гатэляў, замяняючы або дапаўняючы імі платныя відэаканалы. Гатэлі, аэрапорты і нават авіялайнеры - выдатныя лабараторыі для разьвіцьця новых паслугаў інфармацыйнай магістралі, якія пазьней прыйдуць і ў нашы хаты.

Тэлебачаньне працягне трансляцыю перадачаў гэтак жа, як і сёньня, для “сінхроннага спажываньня”. Аднак пасьля выпуску ў эфір гэтая перадача, падобная тысячам іншых відэазапісаў, стане даступная любому жадаючаму. Чарговую серыю Seinfeld Вы паглядзіце, калі Вам зручней: увечар у чацьвер або раніцай у нядзелю. А калі яго своеасаблівы гумар Вам не па душы, дык ёсьць з чаго зрабіць выбар. Вы запытаеце пэўную стужку або тэлеперадачу, і яе біты перададуць Вам па сетцы.

Інфармацыйная магістраль створыць такое адчуваньне, нібы паміж чалавекам і прадметам яго інтарэсаў няма ніякіх пасярэднікаў: робіш замову і тут жа яе атрымліваеш.

Відэафільмы, тэлепраграмы і іншыя віды лічбавай інфармацыі будуць захоўвацца на сэрверах, магутных кампутарах з вельмі ёмістымі дыскамі. Сэрверы забясьпечаць даступнасьць інфармацыі ў любой кропцы сеткі. Калі Вы захочаце ўбачыць нашумелы фільм, праверыць сумніўны факт або забраць электронную пошту, Вы зробіце адпаведны запыт, і яго накіруюць сэрверу або сэрверам, якія захоўваюць гэтую інфармацыю. І Вы не пазнаеце, адкуль перададзеныя гэтыя матэрыялы: з сэрвера на суседняй вуліцы або зь іншага боку краіны; ды і якая розніца - адкуль?

Запатрабаваныя лічбавыя дадзеныя будуць прачытаныя з сэрвера і па пэўным маршруце перададзеныя тэлевізару, пэрсанальнаму кампутару або тэлефону - наяўным у Вас інфармацыйным прыладам. Гэтыя лічбавыя прылады стануць неабходныя чалавеку па таму ж чыньніку, што і іх аналагавыя папярэднікі: кожнае палягчае нейкую грань побыту. Але ў адрозненьне ад электронных машынаў - тэкставых працэсараў, якія прынесьлі ў офісы першыя мікрапрацэсары, - гэтыя інфармацыйныя прылады паўстануць як універсальныя, праграмуемыя кампутары, падключаныя да інфармацыйнай магістралі.

Карыстаючыся пультам дыстанцыйнага кіраваньня на інфрачырвоных променях, нават прамую трансляцыю Вы зможаце перарываць, ізноў запускаць прайграваньне або пераходзіць да любой папярэдняй часткі праграмы. Калі хто-небудзь патэлефануе, Вы лёгка прыпыніце перадачу на час тэлефоннай гутаркі. Усё будзе пад поўным Вашым кантролем. Адзінае, што з прамым эфірам, зразумела, не атрымаецца, - “пракруціць” яго наперад.

Дастаўка фільмаў і тэлепраграм - рэч, з тэхнічнага пункту погляду, прасьцейшая. Большасьць гледачоў прывітае амаль неабмежаваны выбар “відэа-па-замове” і гатовыя безумоўна прыняць яго. У ім ёсць патэнцыял, які для інфармацыйнай магістралі павінен стаць тым, што на кампутарным жаргоне завуць killer application (”забойнае” або эфектнае прыкладаньне) - такім прывабным для кліентаў выкарыстаньнем тэхналёгіі, што адно гэта стварае ёй шырокі рынак збыту і яна ператвараецца амаль ў тое нешта, без чаго жыць нельга, - хай нават яе стваральнік аб гэтым і не здагадваўся.

Прасьцейшы прыклад: Skin-So-Soft - адзін з шматлікіх касьметычных ласьёнаў, на які мала хто зважаў, пакуль раптам не высьвятлілася, што ён валодае ўласьцівасьцямі репелентаў. Можа быць, і зараз хтосьці карыстаецца ім па непасрэдным прызначэньні (для зьмякчэньня скуры), але разыходзіцца ён у асноўным дзякуючы другому, больш эфектнаму свайму дзеяньню (адпужваньню насякомых).

Хоць тэрмін “забойнае прыкладаньне” зьявіўся нядаўна, сама ідэя ня новая. Томас Эдысан быў ня толькі вялікім вынаходцам, але і вялікім бізнэсоўцам. Заснаваўшы ў у 1878 годзе сваю Edison General Electric Company, ён выдатна разумеў: каб прадаваць электрычнасьць, спачатку трэба прадэманстраваць яе каштоўнасьць пакупнікам - даказаць, што зь яго дапамогай простай пстрычкай выключальніка можна заліць хату сьвятлом у любы час добы. Эдысон распаліў уяўленьне публікі, паабяцаўшы, што электрычнае сьвятло стане такім танным, што толькі багатыя змогуць купляць сьвечкі. Ён патрапіў у кропку: людзі ахвотна плацілі за электраэнергію, жадаючы нацешыцца эфектным ужываньнем электрычнасьці - асьвятленьнем хатаў.

Электрычнасьць прышла ў хаты як спосаб асьвятленьня, але вельмі хутка ёй знайшлі і іншае ўжываньне. Стварылі першыя электрапліты і электрычныя машыны для прыбіраньня кватэраў (потым іх назвалі пыласосамі). Неўзабаве зьявіліся электракаміны, тостэры, лядоўні, пральныя машыны, электрапрасы, фены, іншыя бытавыя прылады, і вось - без электрычнасьці ўжо не абыйсьціся.

Эфектыўнае выкарыстаньне тэхнічнай навіны ператварае пацешную абстракцыю ў тавары першай неабходнасьці і дазваляе такім чынам зарабіць грошы. Без “забойнага” прыкладаньня вынаходства можа зьнікнуць - мы ўсе сьведкі таму, якой няўдачай скончылася спроба ўкараніць стэрэаскапічнае кіно і квадрафанічны гук.

У трэцім разьдзеле я згадаў, што ў сямідзесятыя гады неабходнасьць апрацоўваць тэксты прывяла да зьяўленьня ў офісах мікрапрацэсараў. Спачатку выкарысталі адмысловыя машыны, прызначаныя выключна для стварэньня дакумантаў. Рынак такіх машынаў узрастаў надзвычай хутка; на ім дзейнічала больш пяцідзесяці фірмаў з сумарным аб’ёмам штогадовых продажаў больш за мільярд даляраў.

Праз некалькі гадоў зьявіліся пэрсанальныя кампутары. Іх здольнасьць зьдяйсьняць розныя прыкладаньні была якасна новай. Вось яно “забойнае” прыкладаньне пэрсанальнага кампутара! Карыстальнік ПК мог зачыніць WordStar (у свой час адна з самых папулярных праграмаў тэкставых працэсараў) і запусьціць іншую праграму, скажам электронную табліцу VisiCalc або сістэму кіраваньня базамі дадзеных (СКБД) dBase. Комплекс такіх “забойных” прыкладаньняў, як WordStar, VisiCalc і dBase, быў настолькі прывабны для карыстальніка, што сам па сабе служыў важкім стымулам да пакупкі пэрсанальнага кампутара.

Першым “забойным” прыкладаньнем для арыгінальнага IBM PC была электронная табліца Lotus 1-2-3, падладжаная пад вылічальныя магутнасьці той машыны. Для Apple Macintosh такімі прыкладаньнямі сталі Aldus PageMaker (праграма вёрсткі), Microsoft Word (тэкставы працэсар) і Microsoft Excel (электронная табліца). У тыя гады траціна Макінтошаў выкарыстоўвалі ў бізнэсе, і шмат хто купляў яго для настольнага выдавецтва (сам гэты тэрмін зьявіўся некалькі пазьней).
Інфармацыйная магістраль стане рэальнасьцю дзякуючы зьліцьцю тэхналягічных дасягненьняў у двух вобласьцях: сувязі і кампутараў. Не адно дасягненьне па адзінку ня здолее прадэманстраваць сваё “забойнае” прыкладаньне - эфектыўнае ўжываньне. Але ўсе разам - змогуць. Магістраль апынецца цалкам неабходнай, таму што прапануе велізарны комплекс паслугаў - інфармацыйныя, адукацыйныя паслугі, забаўкі, куплі на хаце, усе віды сувязі. Але зараз яшчэ нельга прадказаць, калі стануць даступныя ўсе патрэбныя кампанэнты. Найбольшая праблема - стварэньне простай у выкарыстаньні “інфармацыйнай” апаратуры. У бліжэйшыя гады яўны колькасны рост лічбавых прыладаў, якія будуць увасабляцца ў розных формах і працаваць з рознымі хуткасьцямі. Больш дэталёва мы абмяркуем іх пазьней. Пакуль жа дастаткова ведаць, што нейкія ПК-падобныя прылады, аб’яднаныя інфармацыйнай магістральлю, не дадуць нам страціць сувязь ні паміж сабой, ні з каштоўнай для нас інфармацыяй. У лік гэтых прыладаў увойдуць і такія, якія заменяць існуючую зараз аналагавую апаратуру накшталт тэлевізараў або тэлефонаў. А захаваюцца толькі тыя зь іх, што апынуцца незаменнымі. І хоць мы ня ведаем, якія формы стануць папулярныя, яўна, што па сваёй прыродзе гэта будуць універсальныя праграмуемыя кампутары, аб’яднаныя інфармацыйнай магістральлю.

Шматлікія хаты ўжо сёньня падключаныя да дзвюх спэцыялізаваных камунікацыйных інфраструктураў: тэлефонным лініям і тэлевізійным кабелям. І калі гэтыя сістэмы пераўтвораць у адзіную лічбавую сетку, мы станем сьведкамі нараджэньня інфармацыйнай магістралі.

Тэлевізар ня будзе выглядаць як кампутар (клавіятура ў яго ня зьявіцца), але дадатковая электроніка надасьць яго ўнутранай архітэктуры прыкметнае падабенства з ПК. Тэлевізар злучаць з інфармацыйнай магістральлю праз дадатковы блёк-прыстаўку, вельмі падобную на тую, што выдаюць сёньня сваім абанэнтам шматлікія кабельныя тэлекампаніі; толькі ў ёй будзе не дэшыфратар, а магутны ўніверсальны кампутар. Саму прыстаўку можна разьмясьціць усярэдзіне тэлевізара або побач зь ім, усталяваць дзе-небудзь у склепе або нават па-за межамі дома. Пэрсанальны кампутар і гэтая прыстаўка зьвяжуць Вас з інфармацыйнай магістральлю, і, ведучы “дыялёг” з камутатарамі і сэрверамі сетак, яны будуць адшукваць патрэбную інфармацыю і перасылаць яе па Вашым запыце.

Але, як бы гэтая прыстаўка не збліжала тэлевізар і ПК, паміж імі захаваецца істотная розьніца - хоць бы ў тым, зь якой адлегласьці Вы глядзіце на іх экраны. Сёньня ня менш за траціну амерыканцаў маюць пэрсанальныя кампутары (ня лічачы гульнявых прыставак). Нарэшце, амаль у кожнай хаце будзе мінімум адзін кампутар, падключаны непасрэдна да інфармацыйнай магістралі. Гэтую апаратуру Вы будзеце выкарыстоўваць у тых выпадках, калі спатрэбіцца высьветліць важныя драбнюткія дэталі малюнка або калі трэба нешта надрукаваць. Разьмешчаны на адлегласьці паловы мэтра ад Вашых вачэй высокаякасны манітор дазваляе лёгка адрозьніваць дробныя літары, якімі набіраецца тэкст і іншыя маленечкія фрагмэнты малюнка. А тэлевізар зь вялікім экранам, стоячы ў процілеглым куту пакоя, для падобных мэтаў зусім непрыдатны, затое ідэальны для дэманстрацыі кадраў, на якіх дробныя дэталі не гэтак істотныя.

Камунікацыйныя прыстаўкі і іншае абсталяваньне будуць разлічаныя на тое, каб зьвязаць зь інфармацыйнай магістральлю нават састарэлыя тэлевізары і большасьць цяперашніх пэрсанальных кампутараў, але, несумнеўна, зьявяцца і новыя тэлевізары, і новыя ПК, здольныя даваць больш якасны малюнак. Малюнак на экранах сучасных тэлевізараў моцна саступае кінаэкраннаму і журнальным ілюстрацыям. Хоць тэлевізійныя сігналы ў ЗША забясьпечваюць 486 радкоў у кадры, на шматлікіх тэлевізарах ня ўсе радкі выкарыстоўваюцца, а бытавыя відэамагнітафоны запісваюць і праігрываюць усяго толькі каля 280 радкоў. У выніку на экране тэлевізара цяжка прачытаць нават заключныя тытры фільма. Да таго ж звычайныя тэлевізійныя экраны адрозніваюцца па фармаце ад большасьці кінаэкранаў. Так званы аспект (aspect ratio) (суадносіны шырыні і вышыні малюнка) тэлеэкрана складае 4:3, што значыць: шырыня малюнка на траціну больш вышыні. А мастацкія фільмы звычайна здымаюцца ў фармаце 2:1 - шырыня малюнка ў два разы пераўзыходзіць яго вышыню.

Існуючыя сістэмы тэлебачаньня высокай выразнасьці (high-definition TV, HDTV) забясьпечваюць выяву звыш 1000 радкоў, суадносіны 16:9 і больш якасную колераперадачу; глядзець іх - адно задавальненьне. Але нягледзячы на яўныя высілкі ўрадавых і бізнэсовых колаў Японіі (менавіта ў гэтай краіне распрацаваныя ўсе сістэмы HDTV), тэлебачаньне высокай выразнасьці пакуль не прышчапілася, таму што патрабуе новай дарагой апаратуры і для вяшчаньня, і для прыёму. Рэклямадаўцы ня прагнуць удзельнічаць у фінансаваньні тэлебачаньня высокай выразнасьці, паколькі на эфектыўнасьці рэклямы яно практычна не адбіваецца. Аднак шанцы выжыць у гэтага тыпу тэлебачаньня ўсё ж ёсьць, бо інфармацыйная магістраль дазволіць прымаць відэамалюнак зь некалькімі дакладнасьцямі і суадносінамі шырыня-даўжыня. Паняцьце рэгуляванай дакладнасьці добра знаёмае карыстальнікам пэрсанальных кампутараў, якія могуць выбіраць прыдатную дакладнасьць: ад звычайнай, з 480 гарызантальнымі радкамі (рэжым VGA) да падвышанай, з 600, 768, 1024 або 1200 радкамі - у залежнасьці ад параметраў манітораў і відэаадаптараў.

Прагрэс і тэлевізараў, і дысплеяў пэрсанальных кампутараў, несумнеўна, працягнецца: яны стануць больш кампактнымі і якаснымі. Большасьць зь іх будуць мець плоскія экраны. Зьявіцца і новы выгляд экрана: лічбавая панэль з белым пакрыцьцём - вялікі, убудаваны ў сцяну экран, таўшчынёй, відаць, у пару сантыметраў, - якая заменіць сучасныя кінескопы. Гэтая панэль дазволіць ня толькі праглядаць малюнкі, фільмы і іншыя відэаматэрыялы, але і бяз цяжкасьцяў разьбіраць тэксты або нейкія дробныя дэталі малюнка. На іх можна будзе нешта маляваць або запісваць тэкст. Кіруючы гэтай панэльлю кампутар, распазнаўшы рукапісны тэкст, пераўтворыць яго ў друкаваны. Спачатку такія прылады зьявяцца ў канфэрэнц-залях, потым у офісах і нават у прыватных хатах.

Цяперашнія тэлефоны падключаць да тых жа сетак, што злучаюць пэрсанальныя кампутары і тэлевізары. На тэлефонах зьявяцца невялікія плоскія экраны і малюсенькія відэакамеры. У астатнім яны больш-менш захаваюць сваё сёньняшняе выяўленьне, і на кухнях мы па-ранейшаму будзем вешаць насьценныя тэлефоны, паколькі яны эканомяць месца. Затое, размаўляючы па тэлефоне, Вы ўбачыце свайго суразмоўцу або той малюнак, які ён (або яна) захоча Вам паказаць. У тэхнічным пляне ў тэлефона, які вісіць над мыйкай, будзе шмат агульнага з камунікацыйнай тэлепрыстаўкай разьмешчанай у гасьцінай, або з пэрсанальным кампутарам з працоўнага кабінету, але зьнешне ён наўрад ці моцна зьменіцца. Кардынальна зьменіцца толькі яго начыньне - як, зрэшты, і ва ўсёй інфармацыйнай апаратуры.

У мабільным грамадзтве ўзьнікае неабходнасьць эфектыўна працаваць нават у дарозе. Гадоў 200 таму падарожнікі часта бралі з сабой пераносны “пісьмовы стол” - складную дошку з прымацаванай да яе скрыняй з чырвонага дрэва для пёраў і чарнілаў. У складзеным выглядзе яна была даволі кампактная, у расчыненым мала чым адрозьнівалася ад дошкі невялікага пісьмовага стала. Паміж іншым, менавіта на такой дошцы ў Філадэльфіі, удалечыні ад сваёй віргінскай хаты, Томас Джэферсан і напісаў Дэклярацыю незалежнасьці.

У наш час патрэбнасьць у пераносным “пісьмовым прыладзьдзі” прывяла да стварэньня лэптопаў - партатыўных пэрсанальных кампутараў, якія памяшчаюцца на далонях. Многія, хто працуе і ў офісе, і ў хаце (у тым ліку і я), выбіраюць асноўным кампутарам лэптоп або нават больш кампактны наўтбук. Гэтыя мініяцюрныя кампутары можна падключаць да вялікага манітору і да карпаратыўнай сеткі ў офісе. Наўтбукі паступова будуць “худнець”, пакуль сапраўды не зраўняюцца па таўшчыне з нататнікам. Сёньня наўтбукі - самыя кампактныя паўнавартасныя кампутары, але неўзабаве зьявяцца кішэнныя кампутары з каляровымі экранамі - памерам са звычайны фотаздымак. Пройдзе зусім трохі часу, і, калі Вы дастанеце яго з кішэні, ужо ніхто не выклікне: “Ух ты! Які ў Вас кампутар!”
Што Вы зараз звычайна носіце з сабою ? Ну, пэўна, як мінімум ключы, нейкія дакуманты, грошы і гадзіньнік. Вельмі верагодна, што час ад часу Вы бярэце з сабой крэдытную картку, чэкавую кніжку, турысцкія чэкі, запісную кніжку, каляндарык, нататнік, нешта пачытаць, фотаапарат, кішэнны дыктафон, сотавы тэлефон, пэйджар, квіткі на канцэрт, карту, компас, калькулятар, электронную запісную кніжку, фатаграфіі і, магчыма, нават сьвісток, каб клікаць на дапамогу.

Усё гэтае (і значна большае) Вы зможаце аб’яднаць у іншай “інфармацыйнай” прыладзе, якую мы завем кампутарам-папернікам. Ён будзе прыкладна таго ж памеру, што і звычайная скураная партманетка, а значыць, яго можна насіць у кішэні або сумачцы. Ён дазволіць прымаць і перадаваць паведамленьні, весткі, расклад, чытаць і адпраўляць электронную пошту і факсы, пазнаваць надвор’е і біржавыя зьвесткі, гуляць у простыя і складаныя гульні. Седзячы на нарадзе, Вы будзеце ўводзіць у яго пазнакі, вызначаць дзелавыя сустрэчы, а калі Вам да чорцікаў надакучыць слухаць дакладчыкаў, то можна пераключыцца на выпуск навінаў або нацешыцца любымі з тысячаў фатаздымкаў сваіх дзяцей.
У новым паперніку замест наяўнасьці ў Вас будуць “лічбавыя” грошы, якія не паддаюцца падробцы. Сёньня, калі Вы камусьці працягваеце купюру, чэк, сэртыфікат або іншы плацёжны дакумант, перадача гэтай паперкі сімвалізуе перадачу грашовых сродкаў. Але грошы не абавязкова павінны быць купюрамі. Сумы, зафіксаваныя на крэдытных картках, - эквівалент фінансавай інфармацыі ў лічбавай форме. Заўтра кампутар-папернік дазволіць выдаткоўваць і атрымоўваць грошы ў лічбавым выглядзе. Ён падключыцца да кампутара, разьмешчанага ў краме, і пералічыць патрэбную суму, не патрабуючы фізічнага абмену тавара на “жывыя” грошы ў касу. Лічбавыя разьлікі будуць выкарыстоўвацца і ў разьліках паміж асобамі. Калі Вашаму сыну спатрэбяцца грошы, Вы “перакінеце” пяцёрку на яго кампутар-папернік са свайго.

Калі такія кампутары атрымаюць усеагульнае прызнаньне, мы пазбавімся нарэшце ад чэргаў у аэрапортах, тэатрах і іншых грамадзкіх месцах, дзе даводзіцца паказваць свае дакуманты або квіткі. Скажам, калі Вы будзеце праходзіць у залю вылету, Ваш кампутар-папернік звяжацца з кампутарамі аэрапорта і пацьвердзіць, што за квіток аплочана. Адпадзе неабходнасьць у ключах або магнітных картках - кампутар-папернік пашле патрэбны сігнал кампутару, які кіруе замком.

Са зьнікненьнем наяўнасьці і крэдытных картак ашуканцы могуць перакінуцца на кампутары-папернікі, так што прыйдзецца прыняць неабходныя меры, каб імі нельга было скарыстацца гэтак жа, як выкрадзенай крэдытнай карткай. Кампутар-папернік будзе захоўваць набор “ключоў”, якія ідэнтыфікуюць свайго ўладальніка. Пры неабходнасьці Вы зможаце лёгка спыніць іх дзеяньне або замяніць новымі. У выпадку адмыслова важных справах аднога толькі “ключа” у Вашым кампутары-паперніку яўна нядосыць. Прасьцейшае рашэньне праблемы - патрабаваць уводу пароля ў момант зьдзяйсьненьня справы. Іншы варыянт, які, дарэчы, пазбавіць ад абавязку ўвесь час памятаць пароль, - выкарыстаць біямэтрычныя парамэтры. Індывідуальныя біямэтрычныя парамэтры больш надзейныя, і, я ўпэўнены, такая абарона напэўна зьявіцца на некаторых мадэлях кампутараў-папернікаў.

Сістэма біямэтрычнай абароны запамінае такія фізіялягічныя асаблівасьці чалавека, як адбітак пальца або спэктр голасу. Напрыклад, перад зьдзяйсьненьнем кантракта з сур’ёзнымі фінансавымі наступствамі Ваш кампутар можа запатрабаваць ад Вас гучна прачытаць выпадковае слова, выведзенае ім на экран, або прыціснуць вялікі палец да спецыяльнай прылады. Потым ён параўнае тое, што “пачуў” або “адчуў”, з лічбавым запісам адбітка пальца або голаса.

Кампутар-папернік з адпаведным начыньнем у любой кропцы Землі паведаміць Вам Вашы дакладныя каардынаты. Спадарожнікі сістэмы глябальнага вызначэньня каардынатаў (Global Positioning System, GPS), якія верцяцца вакол Зямлі, перадаюць сігналы, якія дазваляюць авіялайнерам, акіянічным караблям і крылатым ракетам з прымачамі гэтых сігналаў фіксаваць свае каардынаты з дакладнасьцю да ста мэтраў. Падобныя прылады - дарэчы, вельмі кампактныя - сёньня даступныя ўсяго за некалькі сотняў даляраў і будуць убудаваныя ў шматлікія кішэнныя кампутары.

Кампутар-папернік злучыць Вас з інфармацыйнай магістральлю, калі Вы будзеце рухацца па звычайнай шашы, і падкажа, дзе Вы знаходзіцеся. Убудаваны ў яго дынамік дапаможа Вам выбраць аптымальную дарогу, дасьць вестку, што бясплатны ўчастак трасы сканчаецца або што на наступным перакрыжаваньні часта бываюць аварыі. Адсочваючы лічбавыя справаздачы па транспартнай плыні, ён папярэдзіць, што сёньня ў аэрапорт трэба выехаць крыху раней або прапануе альтэрнатыўны маршрут. На каляровыя мапы, якія фарміруюцца кішэнным кампутарам, можна будзе накладваць любую інфармацыю: назвы дарогаў, ўмовы надвор’я, разьмяшчэньне кемпінгаў, маляўнічых месцаў, нават пунктаў хуткага харчаваньня. Калі, напрыклад, Вы спытаеце: “Дзе знаходзіцца бліжэйшы кітайскі рэстаранчык, які яшчэ адчынены?” - запытаныя зьвесткі будуць перададзеныя Вашаму кампутару па бяздротавай сетцы. Удалечыні ад дарогаў, дзе-небудзь у ляску гэты кампутар паслужыць компасам, ды і наогул будзе карысны ані ня менш, чым швейцарскі вайсковы нож.

У сутнасьці, кішэнны кампутар і бачыцца мне новым швейцарскім вайсковым нажом. У дзяцінстве ў мяне быў адзін з такіх нажоў - не зусім просты, з двума складанымі лёзамі, але без цэлай крамы ўсякіх прыстасаваньняў. У яго была класічная бліскучая чырвоная ручка з белым крыжом, набор лёзаў і некалькі прыладаў, у тым ліку адвёртка, маленькія нажніцы і нават штопар (хоць у той час я ім яшчэ не карыстаўся).

Некаторыя кішэнныя кампутары, простыя і элегантныя, дадуць толькі самы мінімум мажлівасьцяў: маленькі экран, мікрафон, ахоўная прылада для грашовых апэрацыяў і нейкія базавыя гукавыя сродкі. Іншыя мадэлі, насупраць, будуць мець шмат усялякіх “наваротаў” накшталт тэлекамераў, сканэраў (здольных счытваць друкаваны або рукапісны тэкст) і прыладаў для прыёму сігналаў у сістэме глябальнага вызначэньня каардынатаў. У большасьці кішэнных кампутараў зьявіцца “кнопка SOS” - адмыслова для тых выпадкаў, калі Вам спатрэбіцца неадкладная дапамога. У нейкіх мадэлях не выключаныя ўбудаваныя тэрмометры, барометры, вышынямеры і вымяральнікі пульса.

Адпаведна будуць вагацца і кошты, але ў сярэднім кішэнны кампутар наўрад ці абыйдзецца даражэй сучаснай відэакамеры. Калі простая смарт-карта (”інтэлектуальная” крэдытная картка), прызначаная выключна для апэрацый з “лічбавымі” грашыма, каштуе зараз столькі ж, колькі шэраговая відэакамера, то кошт сапраўды дасканалага кішэннага кампутара можа быць блізкі да кошту прэстыжнай відэакамеры, г.зн. ад 1000 даляраў і вышэй. А яго мажлівасьці будуць куды шырэйшыя, чым у самага экзатычнага кампутара мінулага дзесяцігодзьдзя. Смарт-карты з ўбудаванымі мікрапрацэсарамі (базавая форма кішэнных кампутараў) зьнешне падобныя на звычайныя крэдытныя карткі і вельмі папулярныя зараз у Эўропе. Смарт-карты будучыні змогуць ідэнтыфікаваць свайго ўладальніка і захоўваць электронныя грошы, квіткі і медыцынскую інфармацыю. У іх ня будзе экрана, гукавых сродкаў і іншых атрыбутаў дарагіх кішэнных кампутараў. Але яны спатрэбяцца для турыстаў і як запасная прылада для грашовых апэрацыяў; а камусьці іх хопіць на ўсе выпадкі жыцьця.

Калі ў Вас няма з сабою кампутара-паперніка, Вы ўсё роўна атрымаеце доступ да інфармацыйнай магістралі праз шапікі - адныя платныя, іншыя бясплатныя, - якія будуць усталяваныя ў офісных будынках, гандлёвых пасажах і аэрапортах, як зараз на кожным кроку сустракаеш струменьчык зь пітнай вадой, пакоі адпачынку і таксафоны. Такія шапікі заменяць ня толькі таксафоны і банкаматы, перакрываючы па сваіх магчымасьцях гэтыя апараты, яны дадуць і іншыя паслугі інфармацыйнай магістралі: ад перасыланьня і прыёму паведамленьняў да сканаваньня мапаў і куплі квіткоў. Яны стануць неад’емнай часткай нашага паўсядзённага жыцьця, іх знойдзеш паўсюль. Некаторыя шапікі ўпрыгожыць рэкляма, падобная на тую, што зараз можна ўбачыць у аэрапортах, у тэлефонных будках сістэмы браніраваньня нумароў у гатэлях і арэнды аўтамашынаў: бягучы радок праінфармуе Вас аб усіх спэцыфічных паслугах. Як і банкаматы ў аэрапортах, гэтыя шапікі, якія зьнешне нагадваюць звычайныя аўтаматы, таксама будуць кампутарамі.

Незалежна ад формаў, якія прымуць пэрсанальныя кампутары, карыстальнікі па-ранейшаму змогуць працаваць з вялікім лікам прыкладаньняў. Успомніце, як зараз Вы выбіраеце тэлевізійныя каналы, карыстаючыся пультам дыстанцыйнага кіраваньня. Наступныя сістэмы, прадстаўляючы большы выбар, зробяць гэта лепш. Вам не прыйдзецца па чарзе націскаць на ўсе кнопкі. Не трэба будзе пакутліва ўспамінаць нумар канала, каб знайсьці цікавую перадачу. Замест гэтага на экране зьявіцца графічнае меню, і Вы вылучыце праграму, указаўшы на лёгка пазнавальны малюнак.

І неабавязкова паказваць. З часам мы зможам голасам кіраваць нашымі тэлевізарамі, пэрсанальнымі кампутарамі і іншай інфармацыйнай апаратурай. Спачатку прыйдзецца абмежавацца вельмі вузкім слоўнікам, але ў рэшце рэшт з імі можна будзе ледзь што не размаўляць. Гэта запатрабуе магутнага абсталяваньня і праграмнага забесьпячэньня, таму што гаворка, якую чалавек успрымае без найменшых высілкаў, кампутару інтэрпрэтаваць вельмі цяжка. Ужо зараз праграмы распазнаньня гаворкі выдатна працуюць з невялікім наборам камандаў накшталт “Патэлефануй маёй сястры”. А вось расшыфраваць адвольны сказ кампутару значна складаней, хоць і гэта будзе магчымым у бліжэйшыя 10 гадоў.

Камусьці здасца зручным ад рукі пісаць каманды кампутару, а не прамаўляць іх у мікрафон або ўводзіць з клавіятуры. Шматлікія кампаніі, у тым ліку і Microsoft, пасьпелі па некалькі гадоў папрацаваць над так званымі “перьявымі кампутарамі” (pen-based computers), здольнымі счытваць рукапісны тэкст. Трэба прызнацца, я быў залішне аптымістычны ў дачыненьні тэрмінаў распрацоўкі праграм, якія дазваляюць распазнаваць рукапісны тэкст, асабліва напісаны рознымі почыркамі. Цяжкасьці ўзьнікалі на кожным кроку. Калі мы самі выпрабоўвалі сістэму, яна працавала выдатна, але староньнія карыстальнікі ўвесь час сутыкаліся з праблемамі. У выніку мы выявілі, што неўсьвядомлена пішам выразьней і акуратней, чым заўсёды. Атрымоўвалася, што мы падладжваемся пад машыну, а не яна - пад нас. У іншы раз, калі група вырашыла, што нарэшце атрымалася стварыць праграму якая працуе, супрацоўнікі з ганарлівым выглядам прынесьлі яе мне на дэманстрацыю. Усе, хто працаваў над гэтым праектам, пісалі толькі правай рукой, і кампутар, запраграмаваны на распазнаньне асобных лініяў пісьмовага тэксту, не змог інтэрпрэтаваць мае практыкаваньні ў пісаньні, таму што я ляўшун. Увогуле, выявілася, што распазнаньне рукапіснага тэксту - задачка, ані не лягчэй за распазнаньне гаворкі. Але я ўпэўнены, што са зьяўленьнем больш магутных кампутараў і гэтую задачу ўдасца рашыць.

Незалежна ад таго, як Вы падаеце каманды: голасам, запісваючы іх ад рукі або паказваючы ў меню, выбар будзе шырэй элементарнага пераключэньня паміж праграмамі, і, натуральна, Вам захочацца, каб гэта рабілася проста. Наўрад ці каму спадабаецца занадта заблытанае кіраваньне, якое прымушае дарма губляць час. Праграмная плятформа магістралі павінна настолькі спрасьціць пошук інфармацыі, каб яе змог знайсьці нават той, хто сам ня ведае, што яму трэба. А інфармацыі будзе цэлае мора. Магістраль забясьпечыць доступ да ўсяго: таварам, паслугам, скарбам сотняў бібліятэк… пералічваць можна яшчэ доўга.

Засьцярогі, якія выклікае магістраль, часьцей усяго тычацца “перапаўненьня інфармацыяй”. Звычайна іх чуеш ад тых, у каго залішне развітое ўяўленьне малюе такую карціну: па валаконна-аптычных кабелях магістралі, як з рога дастатку, так і сыплюцца на бедную галаву велічэзныя порцыі разнастайных зьвестак.

Перапаўненьне інфармацыяй - зьява досыць распаўсюджаная і не павінна быць праблемай. Мы ўжо даўно ўмеем спраўляцца з вялізнымі масівамі зьвестак, абапіраючыся на шырокую інфраструктуру, якая дапамагае адбіраць толькі самае патрэбнае, - ад бібліятэчных каталёгаў і аглядаў відэафільмаў да “Жоўтых старонак” і парадаў знаёмых. Калі хтосьці непакоіцца з нагоды перапаўненьня інфармацыяй, спытайце яго, як ён падбірае сабе кнігі. Заходзячы ў кнігарню або бібліятэку, ніхто не зьбіраецца чытаць усё запар. Па каталёгах, паказальнікам і кніжным аглядам кожны адбірае патрэбнае.

Сплаў тэхналёгіяў і мастацтва анатаваньня, закладзеныя ў інфармацыйную магістраль, дапамогуць знаходзіць матэрыял самымі рознымі спосабамі. Ідэальная сістэма навігацыі павінна быць магутнай і ў той жа час простай у выкарыстаньні. Базавымі мэтадамі выбаркі патрабуемых зьвестак будуць запыты (queries), фільтры (filters), прасторавая навігацыя (spatial navigation), гіпэрсувязі (hyperlinks) і агенты (agents).

Сутнасьць розных мэтадаў выбаркі інфармацыі лягчэй усяго зразумець праз вобразныя параўнаньні. Уявіце, што ў нейкае сховішча зьмешчаны набор спэцыфічных зьвестак - пералік нейкіх фактаў, сьпіс фільмаў або нешта яшчэ. Запыт прыводзіць да перабору ўсіх элементаў у сховішчы і праверцы кожнага зь іх на адпаведнасьць зададзенаму крытэру. Фільтр дзейнічае інакш: ён пастаянна правярае на адпаведнасьць зададзенаму крытэру новыя паступленьні. Прасторавая навігацыя: Вы блукаеце па сховішчы і зазіраеце на паліцы толькі ў вызначаных месцах.

Але, відаць, самы мэтазгодны і, мабыць, самы просты падыход у параўнаньні з астатнімі - заручыцца дапамогай прыватнага агента, які прадстаўляе Вас на інфармацыйнай магістралі. У рэальнасьці агент будзе праграмай, у якую закладзеная нейкая асоба; тым або іншым спосабам Вы зможаце мець зносіны з гэтай асобай. Падобна на тое, як быццам замест сябе Вы адпраўляеце на пошукі свайго памагатага.

Вось як працуюць розныя сістэмы. Запыт, па сутнасьці, тое ж пытаньне, на якое Вы атрымоўваеце вычарпальны адказ. Напрыклад, Вы не памятаеце назву фільма, але ведаеце, што ў ім згулялі Спенсер Трасі (Spencer Тrаcy) і Кэтрын Хепберн (Katharine Hepburn) і што там ёсьць сцэна, дзе ён засыпае пытаньнямі дрыготкую ад холаду гераіню. Такім чынам, увядзіце запыт на ўсе кінастужкі, у якіх ёсьць “Спенсер Трасі”, “Кэтрын Хепберн”, “холад” і “пытаньні”. У адказ сэрвер паведаміць аб рамантычнай камедыі 1957 года Desk Set (Кабінетны гарнітур), у якой Трасі ў самы разгар зімы на тэрасе, на даху хмарачоса, дапытваецца аб чымсьці ў адубелай Хепберн. Вы зможаце праглядзець гэтую сцэну або ўвесь фільм цалкам, прачытаць сцэнарый, вывучыць рэакцыю крытыкаў і пазнаць камэнтары, якія прагучалі з вуснаў Трасі і Хепберн з нагоды гэтай сцэны. Калі карціна прадубліраваная або забясьпечаная субтытрамі для замежнага пракату, Вы зможаце пазнаёміцца і з такімі яе версіямі. Захоўваемыя, хутчэй усяго, на сэрверах у розных краінах, яны ў імгненьне вока апынуцца ў Вашым распараджэньні.

Сістэма ўспрыме ня толькі прамалінейныя запыты тыпу “Пакажы ўсе апублікаваныя ў сьвеце артыкулы аб першым немаўляці з прабіркі”, “Дай сьпіс усіх крамаў, якія прапаноўваюць ня меней двух гатункаў ежы для сабак і якія могуць даставіць замову не пазьней чым праз гадзіну” або “Каму з сваіх сваякоў я не тэлефанаваў ужо больш трох месяцаў ?”. Яна зладзіцца і з больш складанымі запытамі, напрыклад: “У якім буйным горадзе самая высокая дзель тых, хто глядзіць відэакліпы рок-музыкаў і рэгулярна цікавіцца міжнародным гандлем ?” У агульным выпадку такія пытаньні не запатрабуюць працяглага чаканьня, паколькі шматлікія зь іх з вялікай ступеньню верагоднасьці ўжо былі кім-та зададзеныя і адказы на іх падрыхтаваныя і захоўваюцца ў гатовым выглядзе.

Апроч таго, Вы зможаце таксама ўсталёўваць “фільтры” - свайго роду пастаянна дзеючыя запыты. Яны будуць кругласутачна адсочваць новую інфармацыю, адпаведную Вашым інтарэсам, і адфільтроўваць усё староньняе. Запраграмаваны фільтр стане зьбіраць толькі вызначаныя зьвесткі, скажам навіны аб мясцовай спартовай камандзе або дасягненьні ў пэўнай вобласьці навук. Калі для Вас няма нічога важней прагнозу надвор’я, фільтр вынесе яго на першую паласу Вашай “пэрсанальнай газэты”. Некаторыя фільтры будуць стварацца Вашым кампутарам аўтаматычна - проста таму, што яму “вядомыя” Ваша адукацыя, дзелавыя сувязі, асяродзьдзе і асноўны круг інтарэсаў. Мне, напрыклад, такі фільтр мог бы паведаміць аб чымсьці важным, што тычыцца майго мінулага: “Метэарыт дашчэнту разьнёс Lakeside School”. Зразумела, Вы маеце права і самі стварыць фільтры, скажам, пастаянна дзеючы запыт тыпу “Патрабуецца: Nissan Maxima 1990 года на запчасткі”, “Паведаміць аб любым, хто прадае сувеніры з мінулага Кубку свету па футболе” або “Шукаю напарніка - веласіпеднага аматара для нядзельных падарожжаў і ў дождж, і ў сьпякоту”. Фільтр будзе “напагатове” датуль, пакуль Вы не спыніце яго дзеяньне. Аднак і гэта яшчэ ня ўсё. Знойдучы Вам, напрыклад, напарніка для нядзельнай язды на ровары, фільтр аўтаматычна праверыць і іншыя зьвесткі, якія той мог апублікаваць у сетцы. Фільтр паспрабуе высьвятліць: “Што ён сабою ўяўляе?” – гэта ж першае, што бы Вы самі спыталі аб сваім новым сябры.

Прасторавая навігацыя будзе грунтавацца на прынцыпе, па якому мы знаходзім інфармацыю сёньня. Жадаючы знайсьці нешта на тую або іншую тэму, Вы ідзеце ў адпаведны аддзел бібліятэкі або кнігарні. Прыкладна тое ж самае практыкуецца і ў газэтах; у іх ёсьць падзелы: спорт, нерухомасьць, бізнэс, паведамленьні аб надвор’і і г.д. Усе гэтыя рубрыкі ў большасцьі газэтаў з дня ў дзень з’яўляюцца дакладна на сваім месцы.

Прасторавая навігацыя, якая ўжо ўжываецца ў некаторых праграмных прадуктах, дазваляе хутка пераходзіць туды, дзе находзіцца інфармацыя на патрэбную тэму; пры гэтым Вы ўзаемадзейнічаеце з мэханізмам пошуку праз візуальную мадэль рэальнага або прыдуманага (віртуальнага) сьвету. Такую мадэль можна уявіць як мапу або як ілюстраваны трохмерны зьмест. Прасторавая навігацыя згуляе асабліва важную ролю пры кіраваньні тэлевізарам і маленечкім пэрсанальным кампутарам, у якіх наўрад ці будзе звычайная клавіятура.

Каб заняцца банкаўскімі апэрацыямі, Вы пяройдзеце да схэмы цэнтральнай вуліцы, а затым - мышкай, праз пульт дыстанцыйнага кіраваньня або нават пальцам - укажаце будынак свайго банка. Калі Вам цікаўна, якія справы слухаліся ў судзе і якія судзьдзі вялі іх, Вы ўкажаце на будынак суду. Або вылучыце аўтобусную станцыю, каб высьвятліць расклад патрэбнага аўтобусу. Маючы намер спыніцца ў якім-небудзь гатэлі, Вы зможаце загадзя пазнаць, якія нумары вольныя, вывучыць плян паверху і калі ў гэтым гатэлі ёсьць відэакамера, падключаная да магістралі, - зазірнуць у хол і рэстаран.

У любы момант Вы зможаце вярнуцца да мапы і “пайсьці” па вуліцы далей. Любы ўчастак мапы можна павялічваць і памяншаць, а будынкі разглядаць з розных ракурсаў. Але вось, напрыклад, Вы памкнуліся купіць газонакасілку. Калі на экране ўнутраны выгляд хаты, Вы “выходзіце” праз чорны ход і адшукваеце гараж. Пстрычка малюнка гаража - і Вы ўсярэдзіне. Там Вы ўбачыце ўсякія прылады, у тым ліку газонакасілку. Новая пстрычка кнопкай мышы - на гэты раз на газонакасілцы, - і на экране зьяўляецца сьпіс катэгорыяў інфармацыі, так або інакш зьвязанай з газонакасілкай, якая цікавіць Вас, уключаючы рэкляму, агляды, дакумантацыю і адрасы гандлёвых салонаў у кібэрпрастроры. Валодаючы ўсімі мажлівымі зьвесткамі, Вы параўноўваеце розныя мадэлі газонакасілак і выбіраеце найболей прыдатную. Зазначце: калі Вы пстрыкнеце малюнак гаража і як бы ўвойдзеце ў яго, кампутар неўзаметку для Вас зьбярэ інфармацыю аб разьмешчаных “усярэдзіне” гаража аб’ектах з сотняў сэрвераў магістралі, якія адстаяць адін ад аднаго на тысячы кілямэтраў.
Паказваючы на экране аб’ект і атрымоўваючы аб ім зьвесткі, Вы карыстаецеся адной з формаў так званай гіперсувязі. Гіперсувязі дазваляюць скокамі перамяшчацца паміж асобнымі ўчасткамі інфармацыйнай “прасторы” падобна тому, як у фантастычных раманах касьмічныя караблі здяйсьняюць пераходы праз гіперпрастору.

Гіперсувязі інфармацыйнай магістралі дадуць мажлівасьць хутка знаходзіць адказы на любыя пытанні, якія ўзнікаюць. Напрыклад, у выпуску навінаў побач з брытанскім прэм’ер-міністрам Вы зазначылі кагосьці незнаёмага. З дапамогай пульта дыстанцыйнага кіраваньня Вы паказваеце на гэтую пэрсону. На экране зьяўляецца біяграфія гэтага чалавека і пералік рэпартажаў, у якіх ён фігураваў у апошні час. Указаўшы нешта ў сьпісе, Вы чытаеце або глядзіце адпаведны рэпартаж, адвольна выбіраючы тэмы і тым самым зьбіраючы відэа-, аўдыё- і тэкставую інфармацыю са ўсяго сьвету. Цяпер спадарожнік брытанскага прэм’ера Вам робіцца знаёмым.

Прасторавую навігацыю можна выкарыстаць і для экскурсій. Калі Вас зацікавіць збор жывапісу пэўнага музея, Вы зможаце “прайсьці” па галерэі віртуальных заляў, разглядаючы выстаўленыя ў іх палотны так, нібы Вас сапраўды атачаюць музейныя сьцены. Каб пазнаць падрабязнасьці аб нейкай карціне або скульптуры, Вы скарыстаецеся гіперсувязьзю і без усякай таўханіны і з пасьпехам распытаеце аб чым заўгодна, не баючыся здацца поўным недарэкай. Тут Вы можаце натыкнуцца на вельмі цікавыя экспанаты - як і ў сапраўдных выставачных залях. Вядома, падарожжа па віртуальнай галерэі не зусім тое ж, што экскурсія па сапраўднай мастацкай галерэі, але вельмі блізка да рэальнасьці. І балет, і баскетбольны матч - гледзішчы захапляльныя, нават калі іх глядзіш па тэлевізары, а не ў тэатры або на стадыёне.

Калі ў той жа “музей” зазірнуць і іншыя наведвальнікі, пры жаданьні Вы зможаце ўбачыцца зь імі і пагутарыць. Так што ў віртуальнай рэальнасьці неабавязкова быць пустэльнікам. Адныя яе ўчасткі будуць служыць менавіта для сустрэч і гутарак, у іншых - Вы ніколі нікога не сустрэнеце. У нейкіх участках Вы з’явіцеся ў сваім праўдзівым абліччы, у нейкіх - не. А ўжо якім Вы паўстанеце перад іншымі карыстальнікамі, залежыць толькі ад Вас і ад правілаў, прынятых у пэўнай кропцы кіберпрасторы.

Пры выкарыстаньні прасторавай навігацыі можна блукаць і па тым месцам, якія ў рэальнасьці не існуюць, а створаныя Вашым уяўленьнем. Вы зможаце самі прыдумаць музей і не раз вяртацца да яго. Вам будзе дазволена рассоўваць сьцены, будаваць новыя галерэі, перамяшчаць карціны. Захочацца, і Вы зьбярэце ўсе нацюрморты ў адным месцы, нават калі адзін зь іх - фрагмент помпейской фрэскі, які вісеў у залі старажытнарымскага мастацтвы, а іншы - пэндзля Пікасо з залі сучаснага жывапісу. Вы выканаеце ролю захавальніка музея або калекцыянера знакамітых палотнаў, зьбіраючы іх па ўсім сьвеце і разьвешваючы ва ўласнай “галерэі”. Напрыклад, у Вас захаваліся прыемныя ўражаньні аб карціне, на якой леў ахоўвае сьпячага чалавека, але Вы ня ведаеце ні імя мастака, ні дзе Вы яе бачылі. Інфармацыйная магістраль пазбавіць Вас ад доўгіх пошукаў гэтай карціны. Вы апішаце яе тэму, сфармуляваўшы тым самым запыт. Кампутар або іншая апаратура прафільтруе скарбніцы інфармацыі і выдасьць Вам тое, што адпавядае запыту.

Вы здолееце наладзіць экскурсію нават сваім сябрам - ня важна, сядзяць яны побач з Вамі або находзяцца на іншым канцы сьвету. “Вось тут, паміж Рафаэлем і Модільяні, - скажаце Вы, - мая любімая акварэль, якую я намаляваў у тры годы”.

Апошні і ў шмат якіх адносінах самы карысны памагаты - агент. Гэта фільтр, у які закладзеная нейкая асоба і які як бы здольны выяўляць ініцыятыву. Задача агента зводзіцца да аднаго - дапамагаць. Дапамагаць у пошуку інфармацыі пры самых розных сытуацыях.

Каб разабрацца ў дзеяннях агента, спачатку ўдакладнім, наколькі ён палепшыць цяперашні інтэрфейс карыстальніка пэрсанальнага кампутара. Зараз гэты інтэрфейс графічны, як у Apple Macintosh або Microsoft Windows, што дае мажлівасьць адлюстроўваць на экране і дадзеныя, і нейкія залежнасьці, не апісваючы іх словамі. Апроч таго, графічныя інтэрфейсы дазваляюць выбіраць аб’екты (у тым ліку малюнкі) і перамяшчаць іх па экране.

Але графічны карыстальніцкі інтэрфейс нядосыць просты для наступных сістэмаў. Мы столькі ўсяго разьмяшчаем на экране, што пачынаем блытацца ў праграмах або функцыях, якія ўжываюцца ад выпадку да выпадку. Усе гэтыя мажлівасьці добрыя для людзей дасьведчаных, а для сярэдняга карыстальніка машына павінна быць прыязьней, інакш яму з ёй вельмі няўтульна. Гэтую сытуацыю і закліканыя выправіць агенты.

Як Вам дапамагчы, агенты “здагадваюцца” збольшага таму, што кампутар запамінае Вашы мінулыя дзеяньні. Дзеля эфектыўнай працы з Вамі ён зможа падладзіцца менавіта пад Вас. Зьвязаная з магістральлю інфармацыйная апаратура, падпарадкоўваючыся магіі праграм, будзе “набірацца досьведу” ад зносінаў з Вамі і сама прапануе аптымальныя спосабы рашэньня тых або іншых задачаў. Такія праграмныя сродкі я заву “softer software” (прыблізна гэта можна перавесьці як “праграмы з элементамі штучнага інтэлекту”).

Апаратнымі сродкамі кіруюць праграмныя, але, як толькі праграма напісаная, яна назаўжды застаецца нязьменнай. А праграма з элементамі штучнага інтэлекту па меры сваёй працы паступова разумнее. Яна вучыцца прыкладна гэтак жа, як Ваш памагаты, і таксама з часам становіцца ўсё карысьней, пазнаючы Вашы звычкі і ўнікаючы ў Вашы задачы. Вы наўрад ці папросіце новага памагатага ў першы дзень яго працы аформіць дакумант так, як самі аформілі ліст пару тыдняў таму. І ня скажаце яму ні з таго ні з сяго: “Разашліце копіі ўсім, хто павінен быць у курсе”. Але пройдуць месяцы, можа быць, гады, і ён, дасканала асвоіўшы свае абавязкі і Ваш стыль працы, стане больш каштоўным супрацоўнікам, Вашай правай рукой.

Сёньняшні кампутар - як памагаты ў першы дзень працы. Яго пастаянна трэба інструктаваць, нібы ён упершыню “прыйшоў” да Вас. І колькі б Вы зь ім не працавалі, ён ня стане падладжвацца пад Вас - ні на ёту. Таму мы бьемся над распрацоўкай праграм новага пакаленьня, з элементамі штучнага інтэлекту - ніхто ж не абавязаны мірыцца з памагатым або з праграмай, якія нічаму не вучацца.

Калі б ўжо зараз існаваў праграмны агент, здольны вучыцца, я з задавальненьнем пераклаў бы на яго частку сваіх абавязкаў: кантроль за тэрмінамі праектаў, іх зьмяненьнямі, вылучэньне сярод іх прынцыпова важных і неістотных. Каб рабіць такія высновы, трэба кіравацца некалькімі крытэрамі: памер праекта, лік зьвязаных зь ім праектаў, чыньнік затрымкі і яе тэрмін. Пры гэтым агент павінен неяк адрозьніваць, калі двухтыднёвая затрымка не пра што не гаворыць, а калі сапраўды сьведчыць аб сапраўдных ускладненьнях і патрабуе тэрміновага ўмяшаньня. На дасягненьне гэтай мэты сыйдзе нямала часу хоць бы таму, што - як і з любым памагатым - не так-та проста знайсьці дакладны баланс паміж ініцыятывай і руцінай. Не хацелася б перастарацца. Калі праграмны агент распачне лезьці не ў свае справы і аказваць няпрошаныя паслугі, гэта будзе раздражняць карыстальнікаў, якія звыкліся з непасрэдным кантролем над сваімі кампутарамі.

Праз агента Вы зможаце “размаўляць” з праграмай, якая набудзе, такім чынам, некаторую адушаўлёнасьць. Цалкам верагодна, што праграма, дапамагаючы Вам у працы, будзе імітаваць паводзіны і характар якой-небудзь знакамітасьці або героя мультфільма. Так агент, гуляючы ролю той або іншай асобы, утворыць “сяброўскі карыстальніцкі інтэрфейс” (social user interface). Распрацоўкай агентаў з элементамі сяброўскага карыстальніцкага інтэрфейсу займаецца зараз цэлы шэраг кампаніяў, у тым ліку і Microsoft. Агенты не заменяць графічнага карыстальніцкага інтэрфейсу, хутчэй дапоўняць яго, прапаноўваючы ў дапамогу любы персанаж на выбар. Гэты персанаж зьнікне, як толькі Вы дайдзеце да добра знаёмых Вам кампанэнтаў праграмнага прадукта. Але ледзь Вы засумняваецеся або зьвернецеся да даведкавай сістэмы, як агент тут жа зьявіцца і прапануе свае паслугі. Можаце нават лічыць, што агент - Ваш супрацоўнік, укаранёны ў праграмны прадукт. Ён запомніць, у чым Вы атрымалі посьпех, чым займаліся раней, і гэта дапаможа яму прадбачыць праблемы і прапаноўваць спосабы іх рашэньня. Зазначыўшы нешта незвычайнае, ён адразу жа прыцягне да гэтага Вашу ўвага. Калі Вы, некалькі хвілінаў прапрацаваўшы над чымсьці, раптам ад гэтага адмаўляецеся, ён, відаць, пацікавіцца: ці ўпэўненыя Вы, што нядаўнюю працу варта выкінуць? Зрэшты, такімі якасьцямі ўжо валодаюць некаторыя праграмы. Але калі Вы працавалі над чымсьці бітых 2 гадзіны, а потым загадалі выдаліць усе, што зрабілі, праграма з сяброўскім інтэрфейсам палічыць Вашу каманду незвычайнай (не выключаючы памылкі з Вашага боку). У такім разе агент можа спытаць: “Ты працаваў над гэтым цэлых 2 гадзіны. Ты цьвёрда ўпэўнены, што жадаеш выдаліць гэта?”

Некаторыя людзі, чуючы аб праграмах з элементамі штучнага інтэлекту і сяброўскім інтэрфейсам, рэагуюць вельмі бурна - іх проста ў дрыжыкі кідае ад ідэі ачалавечыць кампутар. Але я ўпэўнены, што нават яны ня супраць папрацаваць з такім кампутарам. Людзі заўсёды, з найстаражытных часоў, увасаблялі прыроду, надзялялі яе чалавечымі якасьцямі. Прыклад тому - мультфільмы. Той жа Lion King (Кароль-Леў) мала што агульнага мае з рэальнасьцю, ды і не прэтэндуе на гэта. Усе разумеюць розьніцу паміж маляўкай Сімбай і сапраўдным дзіцянём льва. І тым ня менш, калі ламаецца аўтамабіль або завісае кампутар, мы пачынаем абсыпаць яго праклёнамі, заклікаць да яго “сумленьня” або гаротна пытаем, што ж ён нас так падвёў. Вядома, мы ўсё выдатна разумеем, аднак працягваем успрымаць нежывыя прадметы так, быццам яны разумныя і дзейнічаюць па сваёй волі. Навукоўцы ва ўнівэрсітэтах і праграмісцкіх фірмах стараюцца зараз - з улікам нашай сьхільнасьці да ачалавечваньня рэчаў - зрабіць кампутарныя інтэрфейсы больш эфектыўнымі. Праграмы накшталт Microsoft Bob ужо прадэманстравалі, што людзі зь дзіўнай цеплынёй прымаюць праграмных агентаў з закладзенымі ў іх асобамі. Выяўлена таксама, што рэакцыя людзей моцна залежыць ад таго, які голас у агента: мужчынскі або жаночы.

Нядаўна мы працавалі над праектам, у якім карыстальнікі, у прыватнасьці, ацэньвалі свой досьвед зносінаў з кампутарам. Калі ў канцы сеансу кампутар прасіў карыстальнікаў ацаніць эфектыўнасьць працы зь ім, водгукі амаль заўсёды былі станоўчымі. Але калі працу з першым кампутарам прасіў ацаніць другі кампутар, карыстальнікі станавіліся значна стражэй. Інакш гаворачы, нежаданьне карыстальнікаў крытыкаваць першы кампутар “у твар” азначае, што ім не хацелася закрануць яго “пачуцьці” - хай нават яны выдатна ведалі, што гэта ўсяго толькі машына. Сяброўскія інтэрфейсы, вядома, не панацэя, яны падыходзяць ня ўсюды і ня ўсім, але думаю, што будучыня менавіта за імі, - як раз таму, што яны ачалавечваюць кампутар.

Якія выгляды навігацыі будуць выкарыстоўвацца на магістралі, мы ўяўляем выразна. А вось наконт асяродзьдзя, у якім пройдзе навігацыя, выразнасьці куды менш. Зробім аднак некалькі цалкам абгрунтаваных здагадак. Большасьць сфэраў карыстаньня інфармацыйнай магістральлю будзе, несумнеўна, звязаная з чыстымі забаўкамі. Нішто не перашкодзіць Вам згуляць у брыдж або ў шахматы са сваім сябрам, калі ён жыве нават у іншым горадзе. Спартовыя турніры, трансляваныя па тэлевізіі, Вы зможаце назіраць у розных ракурсах. Вы самі будзеце выбіраць момант гульні для запаволенага паўтору і падбярэце каментатара на свой густ. Найбуйнейшая ў сьвеце крама гукапісаў - інфармацыйная магістраль - у любую гадзіну дабы прапануе любую песьню. А можа быць, Вы насьпяваеце сваю мэлёдыю ў мікрафон і паслухаеце, як яна гучыць у выкананьні аркестра або рок-групы. Або рэшыце паглядзець фільм Gone With the Wind (Панесеныя Beтром), замяніўшы твар і голас Vivien Leigh або Кларка Гейбла (Clark Gable) сваімі. Або захочаце праверыць, як Вы глядзіцеся ў апошніх творах парыжскіх мадэльераў або ў чымсьці яшчэ, што Вы марыце купіць.
Мноства інфармацыі проста зачаруе тых, хто цікаўны. Вам цікава, як уладкованыя мэханічныя гадзіньнікі? “Зазірніце” унутр і задайце любыя пытаньні. Калі-небудзь - з дапамогай праграмы, якая стварае віртуальную рэальнасьць, - Вы зможаце зьдзейсьніць экскурсію па гадзіньнікаваму мэханізму. Станеце на гадзіну хірургам, які апэруе на сэрцы, або ўдарнікам у якім-небудзь рок-канцэрце. І усё гэта дзякуючы таму, што інфармацыйная магістраль праз кампутар прынясе ў Вашу хату віртуальную рэальнасьць. Нейкія функцыі інфармацыйнай магістралі будуць надмноствам існуючых цяперашніх праграмаў, але якасьць графікі і анімацыі значна палепшыцца.
Іншыя сфэры яе ўжываньня апынуцца асабліва практычнымі. Напрыклад, калі Вы зьедзеце ў адпачынак, праграма-”ахмістрыня” адключыць апал, апавесьціць пошту не прыносіць пакуль допісы да хаты, будзе перыядычна запальваць сьвятло ў розных пакоях, каб падавалася, быццам Вы ў хаце, і сама аплочваць дробныя рахункі.

Ну а нейкія вобласьці павінны быць абсалютна сур’ёзныя. Неяк раз у выходныя мой бацька зламаў палец і стаў шукаць бліжэйшы траўмапункт. Ён апынуўся ў дзіцячай лякарні Сіэтла. Там бацьку адмовілі ў медычнай дапамозе, таму што ён - ну ніяк! - не выглядаў дзіцем. Будзь у той час інфармацыйная магістраль, колькі б нэрваў ён зэканоміў! Адпаведная праграма адразу б падказала, куды варта зьвярнуцца.

Калі праз некалькі гадоў мой бацька зноў зламае палец, ён зможа скарыстацца паслугамі інфармацыйнай магістралі ня толькі для таго, каб знайсьці прыдатны шпіталь, але і каб аформіць патрэбныя паперы непасрэдна ў дарозе. Шпітальны кампутар паведаміць аб пераломе дзяжурнаму траўматолагу, а той - зноў жа празь інфармацыйную магістраль загадзя возьме з сэрвера гісторыю хваробы свайго пацыента. Калі лекар зробіць рэнтгенаўскі здымак, яго захаваюць у лічбавым выглядзе на сэрверы, і любы адмысловец з адпаведнымі правамі доступу зможа дасьледаваць яго ў любы момант у любой кропцы сьвету. Апісаньне рэнтгенаўскага здымка будзе зьвязанае з гісторыяй хваробы.

Вярнуўшыся да хаты, пацыент пры жаданьні сам паглядзіць на гэты здымак і паслухае камэнтары адмыслоўца. Або зьбярэ ўсіх сяброў сям’і і скажа: “Толькі зірніце, які пералом! Паслухаем, што аб ім сказаў лекар”.

Шмат што з таго, аб чым тут гаварылася, ужо рэалізуецца ў прыкладаньнях для пэрсанальных кампутараў. Інтэрактыўная інфармацыя імкліва ўваходзіць у нашае жыцьцё і хутка стане звычайнасьцю. Аднак, перш чым гэта здарыцца, прыйдзецца скласьці яшчэ нямала кавалачкаў галаваломкі - кампанэнтаў інфармацыйнай магістралі.

4/1/2005 › Навіны