Svojskaje Ahienсtva Navinaŭ i Arhumantaŭ (SANA)/ Vitinfarmbiuro
НАМ ПАТРЭБНЫ ЭЎРАПЕЙСКІ ВЫБАР !
Як ужо паведамлялася, старшыня віцебскай Рады БНФ “Выбар” Уладзімір Плешчанка апасьля сямі месяцаў адсідкі выпушчаны на волю з-пад варты. Прайшло каля месяцу пасьля вызваленьня. Мне стала цікавым дазнацца аб поглядзе мужнага “выбарца” на падзеі сёньняшняга дню. Аб гэтым гутарка:
— Вас падазравалі ў датычнасьці да дэмантажу бюста А. Суворава ў Віцебску. Як Вы ставіцеся да факту Вашага затрыманьня, да сьледзтва і да суду?
— Адказнасьць за дэмантаж бюста ўзяў на сябе Мірон са сваёй групай. Відаць, сьледчыя жадалі мяне зрабіць Міронам. Але гэта было нерэальна.
Тое, што справа цягнулася сем месяцаў, хутчэй за ўсё ёсьць слабасьць нашай апазыцыі. Калі б апазыцыя была больш актыўная, не баялася адстойваць свае перакананьні, менавіта пытаньні адраджэньня беларускай нацыі, — а дэмантаж бюста А. Суворава тычыцца гэтага, — не баялася адстойваць сваіх сяброў, мне давялося б адседзець максымум два-тры месяцы.
— Вы лічыце, што Вашая справа лопнула?
— Вядома. Ня пойдзе ж Мірон ім казаць: “Я зьняў помнік”. Я б гэтага не дапусьціў. Мірон малады чалавек. І ён для Беларусі яшчэ спатрэбіцца і шмат чаго зробіць.
— Адбыць сем месяцаў у турме ёсьць цяжкае выпрабаваньне. Што Вы можаце сказаць пра становішча ўнутры турмы?
— Выпрабаваньне нялёгкае. Але не сказаў бы, што так ужо вельмі цяжкое. Справа ў тым, што мне сустракаліся людзі, якія аседзелі па два гады ў вязьніцы не за Беларусь, а за сваю сямью. Сталыя людзі, якія ўпарта самі сябе абаранялі. Сябе і свае грошы. Абараняць жа сябе, калі справа грамадзкая, ужо няцяжка. Тым больш, калі адчуваеш нейкую падтрымку.
Іншая справа, што умовы ўтрыманьня сярднявечныя. Што кантынгент зусім не ідэальны, бо мяне трымалі зь людзьмі, якія ўчынілі забойствы. Гэта, відаць, вынаходніцтва рэжыму Лукашэнкі: пасадзіць палітычных побач з забойцамі.
— Ужо прайшло каля месяцу ад вашага вызваленьня. Як Вы глядзіце на сёньняшнія падзеі на Беларусі ды за яе межамі?
— Па-першае, я быў пазбаўлены ў турме ўсякай інфармацыі. Што можна сказаць?
Сёньня грамадзтва ўжо ня тое, якое было ўвосень 98-га году. Людзі па слядох крызісу, які адбыўся, усё больш разумеюць, што Лукашэнка падмануў іх. Сітуацыя высьпявае.
У турме людзі незадаволеныя тым, што ўзмоцнены крымінальны кодэкс. Іншая справа, што яны самі па сабе савецкія. Ад іх чакаць нечага нерэальна. Але, калі трэба нешта ламаць, біць, дык яны хутчэй пойдуць.
— Якой Вы бачыце ролю людзяў, зацікаўленых у адраджэньні беларушчыны на Беларусі ў склаўшыхся цяпер умовах?
— Гэтыя людзі павінныя браць на сябе больш адказнасьці. За іх гэтага ніхто ня зробіць. Большасьць пойдзе за тымі, хто праявіць волю і мужнасьць.
— У нас дзьве засноўныя палітычныя падзеі — прэзідэнцкія выбары і вайна ў Югаславіі.
— На конт вайны ў Югаславіі. Югаславія, дакладней Сэрбія — гэта Расея ў мініатуры. Некалі сэрбы пажадалі быць пануючай нацыяй сярод паўднёвых славянаў. Яны жадалі адыгрываць тую ролю, што й рускія у Расеі. Але часы пануючых нацыяў скончыліся. Народы пачалі ад старэйшых братоў атрахаць рукі. А сэрбы, якія ўважалі сябе сярод паўднёвых славянаў “старэйшымі братамі”, і цяпер лічаць, што там дзе жыве сэрб на тэрыторыі былой Югаславіі — гэта Сэрбія.
— Так жа сама й у нас на Беларусі…
— Таксама лічаць і рускія. Дзе рускі чалавек жыве, на тэрыторыі былой Расейскай імпэрыі, там інтэрасы Расеі. У тым ліку і на Беларусі.
— Як Вы ставіцеся да спробаў Мілошавіча ўцягнуць Расею ў канфлікт з НАТА шляхам уваходжаньня Югаславіі ў саюз Беларусі з Расеяй?
— Да гэтага саюзу я стаўлюся спакойна. Фактычна — гэта нейкія дэклярацыі. Што тычыцца рыторыкі, якая пры гэтым гучыць на конт падтрымкі, сяброўства Лукашэнкі і Мілошавіча, дык яны, лічу, сталіся закладнікамі папулізму перад сваім электаратам.
Разыгрываецца карта варожасьці да Захаду. Бо, як сэрбы, так і ў нечым беларусы, расейцы і вогуле савецкі народ выхаваныя на супрацьстаяньні яму. І цяпер, каб утрымацца ва ўладзе, постсавецкія дыктатары вымушаныя распальваць варожасьць да Заходняй Эўропы.
Трагічны лёс гэтых сэрбаў. Такі ж, як немцаў пры Гітлеры.
— Вернемся на Беларусь. У нас становішча падобнае на Югаслаўскае, у тым сэньсе, што ў нас свой дыктатар.
— Дыктатарам А. Лукашэнку яшчэ пакуль называць ранавата. Ён яшчэ законны прэзідэнт. Але дыктатарскія замашкі ў яго назіраюцца.
Зьліквідавана незалежная судовая сістэма. Вядома, што ён узурпаваў уладу ў лістападзе 1996 году, разагнаўшы незаконна парлямант. Тое, што ён апасьля гэтага дабрахвотна сыйдзе з палітычнай арэны — малаверагодна. Тым больш, што выбары ў 1999 годзе ён праводзіць не зьбіраецца.
— Адбываюцца спробы правесьці прэзідэнцкія выбары згодна легітымнай Канстытуцыі 1994 году. Але, штосьці, мала спадзяваньняў на іхны слушны вынік.
— Выбары — гэта адкрытае волевыяўленьне людзей. Людзі прапаноўваюць шляхі выхаду з цяжкага становішча, або прапануюць план разьвіцьця грамадзтва на нейкі пэрыяд. Гэта абмяркоўваецца адкрыта. У прэсе, па тэлебачаньні. Потым выбаршчыкі выносяць свой вердыкт, адкрыта галасуючы.
У дадзеным выпадку гэта немагчыма. Правесьці выбары ў сёньняшніх умовах нерэальна. Падпольна праводзіць выбары — гэта ня выбары, а іхная імітацыя. Я ня ведаю выпадкаў ў гісторыі, дзе б змаглі правесьці падобныя выбары, а потым была прызнаная законнасьць улады. Нездарма Эўрапейская супольнасьць з нясьцярожанасьцю ставіцца да гэтага працэсу.
Прэзідэнцкія выбары можна выкарыстоўваць, як адзін з элемэнтаў для дыскрэдытацыі рэжыму Лукашэнкі, каб паказаць немагчымасьць у ім правядзеньня выбараў. Каб зацікавіць беларускае грамадзтва, што тэрмін паўнамоцтваў першага прэзідэнта сканчаецца. Але мы павінны разумець, што шляхам выбараў ужо ад Лукашэнкі не пазбавіцца. У лепшым выпадку ў такіх варунках можна толькі выбраць лідара апазыцыі на нейкі час.
— Апасьля 20 ліпеня, такім чынам, Беларусь будзе зь нелігітымнай уладай. Як вы мяркуеце, ці адсасьцё дабравольна гэты рэжым уладу?
— Сапраўды, першы прэзідэнт апасьля 20 ліпеня будзе незаконным. Іншая справа, як будзе грамадзтва да гэтага адносіцца. Канстытуцыя, напрыклад, 1996 году таксама незаконная. Але ж людзі церпяць яе і выконваюць. Нават апазыцыя. Можа яна будзе цярпець і выконваць, таксама, загады Лукашэнкі пасьля ліпеня гэтага году?
Як жа ўсталяваць законнасьць? Напэўна, толькі ўжываючы нейкую сілу. Я не скажу, што фізічную. Што трэба адстрэльваць гэтага чалавека. Зьліквідаваўшы яго такім чынам, або зрабіўшы “дварцовы пераварот”, зь яго толькі можна зрабіць героя, накшталт Машэрава.
Ёсьць другі шлях: грамадзянскае непадпарадкаваньне. Калі людзі, дзесяткі ці сотні тысячаў выйдуць на вуліцу і запатрабуюць ягонай адстаўкі. Калі гэтых людзей будзе шмат, ён зьбяжыць. А калі іх будзе яшчэ больш ды сканцэнтраваная воля, дык яны змогуць яго й арыштаваць.
Сёньня так званая “кіруючая эліта” не пабяжыць ужо сьлепа за Лукашэнкам. І выконваць ягоныя загады ня будзе. І ніхто ня будзе страляць людзей на вуліцах. А сам ён чалавек палахлівы.
Але ж і няма той арганізыцыі, групы людзей, таго лідара, які змог бы закумуляваць незадаволенасьць людзей, і павесьці іх за сабой, узяўшы на сябе адказнасьць за гэта.
— Вы мяркуеце, што калі бы зьявіўся такі лідар, ён быў бы ў стане зьмяніць становішча?
— Лідары не зьяўляюцца ў вадную хвіліну. Яго пакуль няма, і ён, відаць, хутка ня зьявіцца. Калі б ён быў, дык яшчэ з 1995 году павінен быў бы праявіць сябе. Лідар ці група лідараў. Было бачна, што насоўваецца дыктатура. Трэба было браць на сябе адказнасьць. Не знайшлося такіх.
Напрыклад, нашая арганізацыя “Выбар” узяла на сябе адказнасьць і зрабіла заяву, што ня будзе выконваць пастановы й законы, якія датычацца грамадзка-палітычнай дзейнасьці і супярэчаць Канстытуцыі 1994 году. І каралі нас за гэта, і садзілі, і штрафавалі — а мы і па сёньня іх не выконваем. Калі нешта падобнае лідары прапанавалі б на ўзроўні краіны, дык сёньня людзі б за імі пайшлі. Бо ўмовы спрыяльныя.
— Цяпер, напэўна, самыя ўплывовыя асобы ў апазыцыі Чыгір і Ганчар?
Гэтыя людзі сапраўды імкнуцца быць лідарамі апазіцыі. А дакладней ў апазіцыі да А. Лукашэнкі, зьвязваючы ўсе беды Беларусі з ягоным знаходжаньнем ва ўладзе. Але які шлях выхаду з гэтага становішча яны прапануюць?
Калі казаць аб дэмакратыі, як было пры С. Шушкевічы, калі наменклатурай усё было раскрадзенае, дык гэта ня выйсце. Патрэбны канкрэтры выбар шляху, па якім пойдзе беларускі народ. Спосаб хітрага целяці па С. Шушкевічу, які дзьвюх матак смокча, у дадзеным выпадку не падыходзе.
А. Лукашэнка зрабіў свой выбар на ўсход. Выбар Чыгіра, Ганчара неакрэсьлены. Нельга разарвацца спаміж Эўропай ды Азыяй.
— Напэўна Эўропа нам гістарычна бліжэй?
— Калі лічыць апошніх два стагодзьдзя, дык наадварот. Але ж гісторыя народа не абмяжоўваецца апошнім часам. Асабліва савецкім. Росквіт народа і ўсяго, што дасягнулі беларусы спалучаны менавіта з Эўропай.
Найбольшага росквіту сёньня дасягнулі эўрапейскія народы. Таму й выбар мы павінныя зрабіць менавіта туды. Напрыканцы 80-х гадоў З. Пазьняк прапанаваў гэты выбар для Беларусі. Вось жа толькі большасьць насельніцтва не ўспрыняла яго. Савецкая звыкласьць перамагла. І узьнесла Лукашэнку.
— А чаму менавіта яго ўзьнесьлі людзі?
— Гэты чалавек прапанаваў ім добрае жыцьцё, не прыкладаючы дзеля гэтага ніякіх намаганьняў. Не памяняўшы былым савецкім людзям свой сьветапогляд.
Эўропа пабудаваная па нацыянальнай прыкмеце. Кожная нацыя імкнецца мець сваю дзяржаву. І ахоўвае сваю нацыянальную адметнасьць як найвялікшую каштоўнасьць.
Беларусы ня супраць быць у Эўропе. Але Эўропу мы цікавім не як частку расейскага насельніцтва альбо абрусеўшых беларусаў. А менавіта як самабытная нацыя, якая складае частку сусьветнай цывілізацыі. Дзеля гэтага трэба адрадзіць свае нацыянальныя каштоўнасьці, прыкласьці пэўныя намаганьні.
А гэтага беларускае насельніцтва не пажадала зрабіць. Яно палічыла, што вялізная Расея і яе танныя карысныя выкапні больш надзейныя. Што саюз з Расеяй будзе гарантаваць ня толькі дабрабыт, але й суверэнітэт.
— Дык Вы мяркуеце, што ў суквецьці эўрапейскіх народаў мы будзем адчуваць сябе больш утульна?
— Так. Вялізная Расея, у якой азыяцкасьці больш, чым эўрапейскасьці, заўжды нас будзе цягнуць у азыятчыну. І ніколі не дазволіць стаць на ўзроўні эўрапейскага народу.
Усе эўрапейскія народы сумесна з ЗША ды Канадай аб’ядналіся ў Паўночна-атлянтычны абарончы саюз (НАТА). Каб ахоўваць сваю эўрапейскасьць ад азыяцкага ўплыву. Таму невялікія краіны ў Эўропе адчуваюць сябе ў бясьпецы. Бо НАТА абараняе ня толькі іхні сувэрэнітэт, але й дэмакратычны лад. У Эўропе няма мейсца Мілошавічам і Лукашэнкам.
— На жаль, сярод беларусаў так думае няшмат.
— Шкада, але людзі, якія жадаюць павернуць Беларусь да Эўропы, спрабуюць заручыцца падтрымкай большасьці насельніцтва. Для нашых людзяў эўрапейскі выбар ёсьць новае. А новае ва ўсім прасоўвае ня большасьць, але актыўная, адукаваная, прадбачлівая меньшасьць. Яна на Беларусі ёсьць. Ёй толькі трэба ўсьвядоміць, што трэба ўзяць на сябе адказнасьць за лёс Беларусі.
На працягу апошніх дзьвюх стагодзьдзяў такія людзі сярод беларусаў знаходзіліся. Але яны цярпелі паразу.
Так. Беларусы паўставалі ў 1794 годзе, калі расейцы з дапамогай А. Суворава патапілі яго ў крыві. Паўставалі ў 1830 годзе пад кіраўніцтвам віцяблянкі Эміліі Плятар. Нарэшце ў 1864 годзе на чале з К. Каліноўскім. Кожнае пакаленьне беларусаў жадала паказаць, што яно не пагаджаецца з акупацыяй і спрабуе скінуць прыгнёт. Не выключэньнем будзе і сёньняшняе пакаленьне. Ёсьць жа Мірон. І падобных яму будзе шмат.
А калі зноў няўдача, калі рэжым Лукашэнкі ўзмацніцца надоўга?
У мінулыя часы ў сьвеце існавала некалькі вялікіх імпэрыяў, і Нацыянальна-вызвольны рух не падтрымліваўся імі. Сёньня ж міжнародная супольнасьць не дапусьціць ягонага задушэньня.
У 1918 годзе была абвешчаная Беларуская Народная Рэспубліка. Да гэтага часу існуе яе Рада, на чале якой знаходзіцца сёньня Івонка Сурвілла. Вось менавіта да іх нацыянальна сьвядомая меньшасьць у выніку няўдачы і зьвернецца.
— Вы маеце на ўвазе Грамадзянства БНР?
— Так. Але гэта павінен быць ня проста збор подпісаў жадаючых уступіць у Грамадзянства БНР. А абавязак гэтых людзей, што пажадаюць быць грамадзянамі, падтрымліваць Раду БНР матэрыяльна і духоўна. Каб тая змагла стварыць урад у выгнаньні, які быў бы прызнаны міжнароднай супольнасьцю. І які меў бы рэальны ўплыў на сваіх грамадзянаў.
— І апошняе пытаньне, але не апошняе па значнасьці. У незалежнай прэсе на Беларусі склалася гэткае расейска-беларускае адзінства. Амаль што саюз. Ці на карысьць гэта беларускаму Адраджэньню?
— А ці можна казаць увогуле аб незалежнай прэсе ў краіне, дзе адсутнічае рэальная шматпартыйная сістэма? У дэмакратычным грамадзтве журналісты ў васноўным сапраўды адлюстроўваюць у прэсе тое, што у гэтым грамадзтве адбываецца. Гэтая прэса незалежная ад улады.
На Беларусі асноўныя СМІ якраз належаць уладзе. З дапамогай іх ўлада выхоўвае грамадзянаў у патрэбным ёй накірунку. А гэты накірунак як раз і ёсьць руска-беларускае адзінства.
Гэтым дзяржаўным СМІ павінна быць альтэрнатыва. А альтэрнатыва — гэта нацыянальнае Адраджэньне. І Эўрапейскі выбар.
Калі прэса хоча дагадзіць большасьці, якая ўспрымае руска-беларускае спалучэньне — яна практычна дапамагае праводзіць палітыку ўлады. Калі ж яна ня ўстане выкаростаўваць беларускую мову з-за матэрыальнай залежнасьці, хай праводзіць палітыку Адраджэньня на расейскай мове. Але шануючы пры гэтым першаносьбітаў беларускай ідэі. Хаця гэта ня выйсьце. Трэба цягнуць чытача да натуральнай беларушчыны. Нават у турме мяне разумелі як сукаморнікі, так і ахоўнікі, калі я настойліва карыстаўся беларускай мовай.
— Дзякую за інтэрвью. Жадаю посьпехаў.
Юрась Карпаў
Self Agency of News and Arguments (SANA)/ Vitinfarmbiuro